Kadir Gecesi Ne Zaman?
Hz. Aişe'den (rh.a) rivayet edildiğine göre Efendimiz (sas) şöyle buyurmuştur:
تَحَرَّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِى الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ
“Teharrav leylete’l gadri fi’l aşri el evâhiri min Ramadân”
“Sizler Kadir Gecesini Ramazan’ın son on gecesinde arayınız.”1
Hadisteki “Teharrav” olarak geçen ve “arayınız” olarak çevirdiğimiz ibare “araştırmak” anlamındaki taharri kelimesinden gelmektedir. Hadisin tamamı ise Kadir Gecesinin Ramazan’ın son on gecesinde aranmasını tavsiye etmektedir.
Bu noktada Kadir Gecesinin zamanıyla ilgili farklı hadislere de göz atmak gerekecektir. Çünkü bu konudaki hadisler anlamları birbirine işaret eden, birbirini çevreleyen yahut ilk bakışta birbiriyle ters düşen hadislerdir. Böylece konuyla ilgili daha net bir tabloya ulaşmak mümkün olacaktır.
Kadir Gecesiyle İlgili Hadisler
Yine Hz. Aişe (rh.a) validemizden rivayet edilen bir hadiste Efendimiz (sas) “Sizler Kadir Gecesini Ramazan’ın son on günündeki tek gecelerde arayınız!”2 buyurmuştur. Bu hadiste fark edileceği üzere bir önceki hadisten farklı olarak Ramazan’ın son on gecesinin tek gecelerine işaret edilmiştir.
Görüleceği üzere hadislerde öncelikle Kadir Gecesini araştırmak, akabinde son on gecede aramak, özellikle de son on gecenin tek gecelerinde aramak beyan edilmiştir.
Gerçi Ramazan hilalinin görülmesi konusunda bazen belirsizlikler ve küçük şüpheler oluşmaktadır. Bu nedenle Allah katında hangi gecenin tek hangisinin çift olduğundan insanlar emin olamayabilir. Çünkü Ramazan’ın başlamasında bazen ihtilaflar yaşanmaktadır.
Hz. Abdullah ibn-i Abbas’ın (ra) rivayet ettiği bir başka hadiste de Efendimiz (sas)
“Siz Kadir gecesini Ramazan’ın son onu (on günü) içinde arayınız. Kadir Gecesi ya Ramazan’dan kalan dokuzuncu gecede yahut kalan yedinci gecede yahut kalan beşinci gecededir.”3 buyurmuştur.
Buradaki sayı ibareleri Ramazan’ın bitimine kalan gün sayısını ifade etmektedir. Yani Ramazan’ın sonuna 9, 7 veya 5 gün kalınca demektir ki bu, Ramazan’ın 21., 23. veya 25. gecesi demek olur.
Yine İbn-i Abbas’ın (r.a) rivayet ettiği bir hadiste Efendimiz (sas); “O Kadir Gecesi ya Ramazan’ın son on günü içinde geçecek dokuzdadır yahut kalan yedi içindedir.”4 buyurmuştur.
Buradaki sayı ibareleri de son ondan dokuz gece geçtiğine göre Ramazan’ın 29. gecesi yahut kalan yedi gün denildiğine göre 23. gecesi olmaktadır. Diğer yandan bu ibareleri son on günün ilk dokuzunda veya kalan yedi günde şeklinde anlamak da mümkündür.
Yine İbn-i Abbas’tan (ra) rivayet edilen bir başka hadiste de “Kadir Gecesini Ramazan’ın yirmi dördüncü gecesinde arayınız.” lafzı zikredilmiştir ki bazı alimler 24. geceyi çift sayı olduğu için ihtiyatla karşılamışlardır. Bazı hadis yorumcuları da İbn-i Abbas’ın bu yirmi dört sayısı ile ihtiyatı kastetmiş olabileceğini de söylemişlerdir.
İbn-i Abbas (ra) kendisi de alim bir zat olduğu için belli işaretlere belki bazı sadık rüyalara istinaden gördüğü, bildiği hususları aktarmış olabilir. Bu mümkündür.
Diğer yandan burada İmam Buhari’nin Kadir Gecesinin Ramazan’ın hangi günleri olabileceğiyle ilgili farklı rivayetleri topladığı görülmektedir. Bu rivayetlerin her birinin farklı zamanlarda, Efendimiz’in (sas) mübarek hayatlarının farklı dönemlerinde beyan buyurulmuş olmaları kuvvetle muhtemeldir.
Hadis usulüne ve literatürüne vâkıf olmayan insanlar farklı rivayetlere bakarak hepsinin birbiriyle çeliştiğini düşünebilir. Ancak hadisler zaten farklı bağlamlarda, bazı farklı zamanlarda ve farklı sahabilerin şahit olup duyduğu şekillerde farklılaşabilmektedir. Bu da son derece doğaldır.
İbn-i Ömer’in (r.a) rivayet ettiği bir hadis de şu şekildedir: Sahabilerden bazı kimselere Kadir Gecesi rüyada Ramazan’ın son yedi gecesi içinde gösterilmiştir. Efendimiz (sas) de “Ben sizin rüyalarınızın Ramazan’ın son yedi gecesi içinde birbirine uygun düşmüş olduğunu görüyorum. Artık kim Kadir Gecesini aramaya çalışacaksa onu Ramazan’ın son yedi gecesi içinde arasın.” buyurmuştur.5
Hz. Ebu Seleme (ra) de bu konuda şöyle bir rivayette bulunur: Ben Ebu Said’e sordum. O benim çok sadık bir dostum idi. Ebu Seleme şöyle dedi: Biz Peygamber’in beraberinde Ramazan’ın ortasındaki on gün içinde itikafa girmiştik. Rasulullah yirminci günün sabahı (itikaf yerinden) çıktı da bize bir hutbe yaptı ve şöyle buyurdu: Bana (uykuda) Kadir Gecesi gösterildi. Sonra o bana unutturuldu. Sizler Kadir Gecesini Ramazan’ın son on günündeki tek sayılı gecelerde arayınız. Çünkü ben (rüyamda) kendimi su ve balçık çamuru içinde secde ediyor gördüm. Her kim Allah Rasulünün beraberinde itikaf ediyorsa şimdi itikaf yerine dönsün!”
Bu hutbe üzerine biz itikaf yerimize döndük. Ve bizler gökte (o zamana kadar) bir bulut parçası görmüyorduk. Derken bir bulut geldi ve (21. gece) şiddetli bir yağmur yağdı. Hatta mescidin tavanı aktı. Mescidin tavanı hurma çubuklarından idi. Sabah namazı kılındı. Ben Rasulullah’ı (sas) su ve çamur içinde secde ediyor gördüm. Hatta namazdan çıktığında Rasulullah’ın alnında çamur izini gördüm.”6
Bu hadisten de anlaşılan, belli bir sene Ramazan’ın 21. gecesinin Kadir Gecesi olarak gerçekleştiğidir.
Burada zikrettiğimiz hadislerin tamamı sahihtir. Rivayetleri aktaran sahabilerin tamamı sadık ve yalansız insanlardır. Bununla beraber bazıları ciddi alim zatlardır. Bazıları da meselenin kendilerine yansıyan yönlerini aktarmışlar yahut Efendimiz’den (sas) duydukları ile kendi yaşadıklarını birleştirmişlerdir denilebilir. Dolayısıyla Efendimiz’in (sas) hayatının farklı Ramazanlarında beyan buyurmuş olduğu bu ifadelerin özellikle sayılar veya günlere dair farklılık arz etmesi bu nedenledir.
Diğer yandan Efendimiz’in (sas) Ramazan’ın son 10 gününü diğer günlerinden ve gecelerinden daha fazla ihya etmesi üzerinde önemle durulmalıdır. Efendimiz’in (sas) hayatında ibadet zaten net bir biçimde yoğun olarak mevcuttur. Bu durumu daha da artırmak hem bazı hadislerin işaretiyle hem de sahabe efendilerimizin aktarmasıyla iki noktada anlaşılabilir;
Birincisi: Efendimiz (sas) diğer gecelerinde gecenin bir bölümünde uyur, kalan bölümünde ibadet eder, geceyi bu şekilde ihya ederdi. Ramazan’ın son on gününde ise gecenin tümünü uyumadan ihya ederdi,
İkincisi: Efendimiz (sas) Ramazan’ın son on gününde normal günlerde ev içinde ailesiyle sohbete ayırdığı zamanları bile ibadete ayırıyordu.
1 ) Buhari, Kitabu Salati’t-Teravih, 9
2 ) Buhari, Kitabu Salati’t-Teravih, 9
3 ) Buhari, Kitabu Salati’t-Teravih, 12
4 ) Buhari, Kitabu Salati’t-Teravih, 13
5 ) Müslim, Savm, 205
6 ) Buhari, Kitabu Salati’t-Teravih, 3/8; Müslim, Savm, 213