Hayvanat Bahçeleri için Dinimiz Ne Söylüyor?

Soru: Hayvanat bahçelerinin varlığını İslam açısından nasıl yorumlayabiliriz? Hayvanat bahçeleri hem bir hayvan hapishanesi hem de bazı faydaları da olan tesisler. Bu durumda hayvanat bahçesine gitmek veya bir hayvanat bahçesi işletmek caiz midir?
 

Cevap: Hayvanat bahçesine gitmek caizdir. Hayvanat bahçesi işletmek ise kendi başına haram veya mekruh değildir. Ancak elbette dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır.

Pek çok meselede olduğu gibi bu konuda da meseleye tek boyutlu bakmamak, kişisel ve dönemsel değişkenleri hesaba katmak gerekir.

Örneğin satranç veya bilgisayar oyunları oynamak kendi başına haram bir davranış değildir. Ancak bazı insanlar için satranca veya bilgisayar oyunlarına ayıracakları zaman israf olabilir. Bazı insanlar için ise bu oyunlar gıybet etmemek, harama bakmamak ve makul bir şekilde dinlenmiş olmak için birer vesile olabilirler. Kişi ve şartların değişmesi hükmü de etkileyecektir.

Benzer şekilde hayvanat bahçeleri de hayvanlara eziyet etmemek, onların biyolojik ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamak gibi hususlara dikkat edildikçe işletilmesinde sakınca olmayan ticari kuruluşlar olarak görülebilir.

Hayvanat bahçelerine tüm boyutlarıyla taraftar olmak, o kuruluşları her yönüyle savunmak ayrı bir meseledir; hayvanat bahçelerini ziyaret etmenin veya hayvanat bahçesi işletmenin haram olduğunu söylemek ayrı bir meseledir. Hayvanat bahçesi işletmenin kendi başına haram olduğunu söyleyecek bir delil yoktur. Hayvanat bahçelerini ziyaret etmek için de durum aynı şekildedir.

Bununla birlikte hayvanlara eziyet etmek, onların biyolojik ve psikolojik dünyalarını sürekli baskı altında tutmak, salt ticari kaygılarla yaşam şartlarını aşırı zorlaştırmak elbette insani açıdan da dini açıdan da tasvip edilemez. Ancak hayvanat bahçesi fikrinin tamamen insanlık dışı bir uygulama olduğu, bütün hayvanat bahçelerinin hayvanlara zulmedilen hayvan hapishaneleri olduğunu söylemek de makul değildir. Çünkü aslında pek çok hayvanat bahçesi doğal ortamından koparılmış hayvanları kabul etmemekte ancak hayvanat bahçesinde doğup büyümüş hayvanları bünyesinde bulundurmaktadır. Hayvanat bahçeleri arasındaki bazı hayvanların değiş tokuşunda buna da dikkat edilmektedir. Bazı hayvanat bahçeleri de aynı zamanda hayvanlara koruma, üreme ve sağlık hizmetleri vermektedir ki bu sağlık hizmetlerine hayvanlar için kan, hücre ve doku bankaları kurmak da dahildir. Bu ve benzeri hizmetlere bakıldığı zaman hayvanat bahçelerinin hepsini hayvanlara zulmedilen kuruluşlar olarak görmenin yanlışlığı anlaşılacaktır.

Hayvanat bahçelerinin çocukların eğitimi, kentli insanların doğal yaşamı az çok tanımaları, hayvanlarla empati kurabilmeleri gibi açılardan bazı faydaları olabilir. Diğer yandan bazı hayvan ve bitki türlerinin yok olma tehlikesiyle karşı karşıya oldukları bilinmektedir. O hayvanları veya bitkileri kendi doğal ortamlarında koruma altına almak da bazen imkânsız veya en azından yetersiz olabilmektedir. Bu sebeplerle bazı hayvan ve bitki türlerinin korunmaları ve varlıklarını devam ettirmeleri için botanik parklar ve hayvanat bahçelerinin kurulup işletilmesi oldukça faydalı da olabilir. Yani hayvanat bahçelerinin varlığı sadece insanlar için değil hayvanlar için de faydalı olabilmektedir.

Kültürel açıdan da kentli bir insan yaşadığı şehirde bazı yapay alanların oluşturulmasını, örneğin bir tropikal bahçe, bir çöl alanı, hayvanat bahçesi veya botanik parklar bulunmasını isteyebilir. Bu tip alanların varlığı insan yaşamını zenginleştirecek, insana farklı ufuklar açacak, fıtrî ve tabiî dinlenme imkanları sunacaktır. Daha manevi düşünen insanlar için de farklı tefekkür kapıları açılacaktır. Yeter ki hayvanlara bir işkence veya eziyet yapılmasın.

Sonuç olarak; içerisindeki hayvanlara eziyet edilmedikçe, hayvanların biyolojik ve psikolojik ihtiyaçları karşılandıkça, “Bu dilsiz hayvanlar hakkında Allah’tan korkun!”¹ hadisi unutulmadıkça, hayvanat bahçesi işletmenin dinen bir sakıncası yoktur. Hatta mesele ciddiyetle ele alındığı zaman hayvanat bahçelerinin hem hayvanlar hem de insanlar için oldukça faydalı mekanlar hâline getirilmesi mümkündür.
 

_{1 ) Ebu Davud, Cihad, 44}