Peygamberimizi(sav) rüyada görmek ve rüyayla haber almak | 1.Kısım
Soru: Bazı insanlar Efendimiz’i (sav) rüyada gördüklerini söylüyorlar ve bu rüyalardan hareketle çeşitli yorumlar yapılıyor. Hatta kimi zaman bu rüyalardan belli haberlerin alındığı da iddia ediliyor. O iddiaların gerçeğe dönüşmemesiyse insanların maneviyata dair var olan güvenlerini sarsabiliyor. Bu rüyaların veya yorumların değerlendirilmesi nasıl olmalıdır?
Cevap: İnsanlar, kendileri üzerinde ciddi bir şekilde çalışıp varlık seviyelerini artırmadıkça, ayet de olsa hadis de olsa rüya da olsa her şeyi kendilerine göre yorumlarlar. Hatta bu yorumlardan kendi çıkardıkları anlamların Allah ve Rasulü’nün (sav) asıl kastettiği anlamlar olduğunu iddia ederler. Başka alternatifleri de pek düşünmez ve hesaba katmazlar. Zaten İslam’la ilgili soruların ve sorunların, insanların zihnini meşgul eden problemlerin önemli bir kısmı da bu eğilimden kaynaklanır. Kalan kısmı da taklit, aktarma gibi nedenlerden kaynaklanan sorunlardır.
Örneğin Ortaçağda yaşamış bir insan; kadınlara dair herhangi bir hadisle ilgili, kendi kafasında oluşturduğu anlamı, kendi kültürü ve kendi çevresinin anladığı-anlayacağı tarzda ifade edip anlatmış olabilir. Aradan zaman geçince de bu insan İslam dünyasının klasik ve büyük alimlerinden birisi olarak kabul edilmiş olabilir. Ortaçağı da geçelim ve bugünü, şimdiki zamanımızı düşünelim. Televizyonlarda, internet sitelerinde, farklı mecralarda onlarca din bilginini veya ulema sınıfından, ilahiyat camiasından insanları görüyoruz. Bunların bir kısmı gelenekselci, bir kısmı modernist, bir kısmı sadece aktarmacı, bir kısmı aykırı veya muhalif, bir kısmı resmî din anlayışıyla uyumlu… Bu insanların kaçının görüşlerine katılıyor kaçının görüşlerine katılmıyorsunuz? Cevabınız ne olursa olsun bu insanlar 200 yıl kadar sonra "geçmiş ulema" olarak adlandırılacak isimlerdir. Bir kısmının takipçileri olacak bir kısmının olmayacaktır. Bir kısmının eserleri elden ele dolaşıyor ve kaynak kitap olarak görülüyor olacak, bir kısmının eserleri ise unutulup gidecektir. Unutmamalı ki bugün, bu insanların bir kısmının görüşlerini makul, bir kısmının görüşlerini de abes karşılarız. Hatta içlerinden herhangi birisinin bazı görüşlerine katılır bazı görüşlerine katılmayız. Herkesin her konuda tamamen haklı veya her konuda tamamen haksız olması mümkün değildir.
Bu durum miladi 1200’lü seneler için de geçerlidir. O dönem için bazı görüşleri makul, bazı görüşleri makul olmayan alimler dini meseleler hakkında birtakım yorumlarda ve içtihatlarda bulunmuşlar, kimisi kitaplar yazmış, kimisi talebe yetiştirmiştir. Ancak yaşadıkları dönemde de kendilerini makul bulanlar olduğu gibi makul bulmayıp muhalefet edenler olmuştur. Yine bu insanlar, sizler o çağda yaşamış olsaydınız bazılarına şiddetle muhalefet edeceğiniz, bazılarını abesiyetle suçlayacağınız, bazılarını da farklı açılardan problemli görebileceğiniz insanlardır. Ancak aradan geçen yüzyıllar bu insanların söylediklerinin dinin kendisi gibi algılanmasına neden olmuştur. Muhtemelen 200-300 yıl sonra da bugünkü ulemanın söyledikleri büyük çoğunluk tarafından yine dinin kendisi olarak algılanacaktır.
Bu problemin yüzyıllardır sürüp gitmesinin iki temel nedeni vardır:
Birincisi; o insanların yorumlarını düşünmeden, kritik etmeden ve gerektiğinde şerh düşmeden olduğu gibi nakletmek...
İkincisi; o insanların her birini yanlışsız, her söyledikleri doğru olan kutsal kişiler gibi algılamak...
"Konu nedeniyle metni kutsal saymak" hatası önemli bir hatadır. Bir metin Allah ve Rasulü’nden bahsedebilir. Ayetleri ve hadisleri yorumlayabilir. Peygamberlerin, sahabelerin ve büyük ulema ile maneviyat büyüklerinin hayatlarını anlatabilir. Ancak kutsal olan Allah ve Rasulü’nden bahseden metnin kendisi değil, Allah ve Rasulü’nün kendisidir. "Konu nedeniyle metni kutsal saymak" dediğimiz yaygın hatayı her birimiz bir yerlerde gözlemlemişizdir. Anadolu’da üzerinde Arapça yazı bulunan her kağıdı mübarek görmek gibi yaygın bir eğilim vardır. Tütün sarmak için kullanılan ve Irak, Suriye gibi Arapça konuşulan yerlerden gelen kağıtların tomarları veya kapakları üzerindeki Arapça yazılar nedeniyle o kağıtlara dini bir hissiyatla hürmet eden insanları görmüşsünüzdür. Din hakkında her konuşulanı ve her yazılanı mübarek, kutsal ve saygıdeğer olarak görmek de buna benzer bir abesliktir.
Bu duygusal veya romantik hatta trajikomik yaklaşımın en acı sonucu ise, her yazılanı ve her konuşulanı mutlak doğru kabul etmektir. Hâl böyle olunca da herhangi bir ayet veya hadisi kendince yorumlayan, kendi bilgisi, ufku ve bakış açısı çerçevesinde anlatmaya çalışan (dolayısıyla eksik ve yanlış yönleri bulunması neredeyse muhakkak olan) bir zatın bu kişisel yorum ve anlayışını İslam’a mal etmek de yaygın bir hata haline gelmektedir.
Diğer taraftan Nietzsche’nin “Kadına mı gidiyorsun? Kırbacı unutma.”(1) sözünü alıp da "Batı dünyası kadın düşmanıdır." gibi bir çıkarımda bulunmak ne kadar abes ise, 1400 senelik İslam tarihinde de kadınlar hakkında yanlış ve abes konuşmuş insanların sözlerini alıp "Bu görüş İslam’ın görüşüdür." demek o kadar abes olacaktır.
Unutmayalım; İnsanlar, metinlere yaklaşırken ortalama bir saygı duymak ve metnin ne dediğini anlamaya çalışmak yerine genellikle o metne kendi hazır anlam çerçevelerine göre anlam yüklerler. Sonra da döner, metnin asıl anlamının o olduğunu söylerler. Hatta bu nedenle denilebilir ki; halk arasında, meşhur ulemanın konuşmalarında veya yazılarında kullandıkları hadislerin en az yarısı, aslında Efendimiz’in (sav) söylediği sözler olmadığı gibi, sahih olanların da yarısından fazlası, hadisin asıl manasından farklı hallerde anlaşılmaktadır. Bununla ilgili örnekler daha önceki yazılarımızda mevcuttur. Dileyen o yazılara müracaat edebilir. (2)
Asıl konumuza dönelim: Efendimiz (sav) bir hadislerinde; "Beni rüyada gören, gerçekten beni görmüştür, çünkü şeytan benim suretime giremez."(3) buyuruyor. Metin son derece açık ve anlaşılır. Efendimiz (sav) “Şeytan başka bir surete girip de kendisinin peygamber olduğunu iddia edemez.” dememiştir. “Siz hayalinizde bir suret uydurup ona peygamber diyemezsiniz.” de dememiştir. “Siz bir hadis okuyup veya içten bir salavat çekip yahut başka bir nedenle Efendimiz’i (sav) düşünerek uyuduğunuz için belli belirsiz bir şekil veya suret görür de onu peygamber zannetmiş olamazsınız.” da dememiştir. Hadis metni oldukça nettir. "Şeytan benim suretime giremez." buyurulduğu gibi, “Beni rüyada gören” de buyurulmuştur. O’nu rüyada görmek, O’nu rüyada görmektir. Yani Efendimiz’i (sav) olduğu gibi, sureti her nasılsa o şekilde görmek demektir. Dolayısıyla, Efendimiz’in siyer kitaplarında anlatılan suretine, şemailine birebir uygun görmelerin dışındaki görmelerin hiçbirisi için “Bu, Efendimizdir ve bu rüyada görülmüştür.” diyemeyiz. Bu gerçek, insanlara özellikle de ilgili rüyaları görenlere ağır geleceği ve insanlar da hayal kurmayı seveceği için o hadisi farklı yorumlayanlar olabilir. Efendimiz’in (sav) görüldüğüne dair bir hayal veya hissiyat da (ki rüyada da hayal ve hissiyatın yansımaları olabilir) rüyada görülenin kesinlikle Efendimiz (sav) olduğu şeklinde değerlendirilebilir ve yorumlanabilir. Ancak Efendimiz’i (sav) kendi suretiyle görme meselesindeki hadis-i şerif ile ilgili rüyalar karşılaştırılınca, aktarılan rüyaların çoğunun hadisteki özelliği taşımadığı anlaşılacaktır.
Diğer taraftan sakallı-sarıklı bir zatı rüyada görünce “Bu illa Efendimiz olmalıdır.” diye düşünmenin veya görülen kişinin Efendimiz (sav) olduğunu hissetmenin veya zannetmenin özel bir anlamı da yoktur.
Ayrıca, insanlar bu hadis-i şerif metnini alıp “Madem şeytan, Efendimiz’in suretine giremiyor. O halde sahabe efendilerimizin veya evliya ve ulemanın suretine de giremez.” şeklinde düşünebilmektedirler. Dolayısıyla rüyada evliya ve ulemanın büyüklerini görmek de o zatları aynen görmüş gibi değerlendirilebilmektedir. Fakat Efendimiz’in (sav) hadis-i şeriflerinde "Şeytan benim suretime giremez." ifadesi de açıktır ve Efendimiz “Şeytan benim suretime giremediği gibi ehl-i beytimin suretine de giremez, benim yolumdan gidenlerin suretine de giremez.” gibi bir beyanda bulunmamıştır. O halde şeytanın evliya veya ulemanın suretine giremeyeceğini söyleyemeyiz. Hatta şeytanın, o zatların suretine girerek rüyada görülmesi mümkündür de diyebiliriz. Hatta başka peygamberlerin suretine girebildiği de söylenebilir ancak nübüvvet, özel bir hususiyet olduğu için hadisteki ibareyi "Şeytan peygamberlerin suretine giremez." şeklinde Nebiler için genellemenin bir mahzuru olmayabilir. Ancak tekrar edelim ki hadiste; “Şeytan, ashabımın, evliyaların, ulemanın suretine giremez.” denilmemektedir.
Konunun farklı bir yönüne temas etmek gerekirse, Kur’an’da bize aktarılan birkaç tane rüya vakası görürüz. Örneğin Hz. Yusuf’un (as) rüyası(4), Hz. Yusuf dönemindeki Mısır kralının rüyası(5), Hz. İbrahim’in rüyası(6) veya bizzat Efendimiz’in (sav) rüyası...(7) Kur’an’da bu rüyaların tamamının tabire muhtaç olduklarını görürüz. Yani rüyayı Efendimiz (sav) de görse, Hz. Yusuf (as) veya Hz. İbrahim (as) görse, Hz. Yusuf’un zindan arkadaşları veya o dönemdeki Mısır kralı da görse bu durum değişmemektedir. Hz. Yusuf’un küçüklüğünde gördüğü rüyayı babası Hz. Yakup’un (as) bir nebi ferasetiyle doğru tabir ettiğini ve yine Hz. Yusuf’un (as), Mısır kralının gördüğü rüyayı yine aynı ferasetle doğru tabir ettiğini yine Kur’an’dan biliyoruz. Ancak Hz. İbrahim’in (as), oğlu Hz. İshak veya Hz. İsmail’i (bu konudaki tartışmaya şimdilik girmiyoruz) kurban etmesiyle ilgili rüyası o kadar net değildir. Hz. İbrahim (as) çok büyük bir zat, çok büyük bir peygamberdir. Efendimiz’in (sav) namazların sonunda bize öğrettiği şekliyle her oturuşta kendisine salat ve selam getirdiğimiz bir zattır. Kur’an’da da tebliğ metodu olarak inkarcılara veya inatçılara karşı aklî yöntemler ve argümanlar geliştiren, böylece peygamber fetanetini gösteren, hatta akıl ve mantık yönüyle de diğer pek çok peygamberin önüne geçen bir zattır. Ama o büyük zat da peygamber olduğu halde rüyasında gördüğü konuyu yanlış olarak ve oğlunu kesmek şeklinde yorumlamıştır. Bunu bize Kur’an söylemektedir, değilse kendi aklımızla o zata -haşa- bir eksiklik atfediyor değiliz. Kur’an’da “Rüyanı gerçek yaptın.”(8) buyrulmaktadır. İbn-i Arabi hazretleri de Füsus’unda Hz. İbrahim’in rüyasını neden rüyada gördüğünün aynısını tatbik etmek istediğiyle ilgili bazı yorumlarda bulunur. Füsus’u şerh eden Avni Konuk da (ra) Hz. İbrahim’in rüyasını "keşf-i mücerred" (kişinin kendi hayalleri karışmadan gelen saf keşif) olarak addettiğini, böylece maddi alemde de rüyanın aynısını tatbik etmeye çalıştığını söyler.(9) Geleneksel yorumlarda ise Hz. İbrahim’in (as) rüyasında bizzat Allah-u Teala’nın oğlunu kurban etmesini emrettiği, Hz. İbrahim’in de tam bir teslimiyetle bu emre itaat ettiği ve tam emri yerine getireceği sırada imtihanı kazandığı için Allah-u Teala’nın koç gönderdiği söylenir. Halbuki Allah-u Teala’nın imtihanı bu şekilde gerçekleşmez. Yani Allah-u Teala önce açık ve net bir emirde bulunup sonra o emrin yerine getirileceğini anlayınca (ki burada da bir şeyi sonradan anlama gibi bir eksiklik atfedilmektedir ki Allah-u Teala'ya böyle bir şeyi atfetmekten yine Allah’a sığınırız) emri değiştirmez veya iptal etmez. Sonuçta anlaşılmaktadır ki, Hz. İbrahim (as) gibi aklî kabiliyet açısından peygamberler arasında müstesna bir konumu olan bir peygamber dahi rüyasında gördüğü bir şeyi yanlış yorumlayabilmekte veya tevil edebilmektedir.
Son tahlilde, Efendimiz’i (sav) rüyada aynen görmek de tabire muhtaç bir durumdur. Çünkü Efendimiz’in (sav) rüyaları da diğer peygamberlerin rüyaları da her zaman tabire ihtiyaç duymuştur. Tabirlerin ise her zaman doğru olmaları ilahi bir garanti altında değildir. Bu da bizi, Efendimiz’in (sav) görüldüğü söylenen rüyaların pek çoğuna itibar edilmemeli sonucuna götürmektedir. Elbette ki Efendimiz’in (sav) bizzat görüldüğü ve içinde önemli manaların da bulunduğu rüyalar olmuştur ve olacaktır. Ancak yazının başında da dikkat çekildiği gibi; bu konuda kendileri üzerinde ciddi bir şekilde çalışıp varlık seviyelerini artırmamış kişilerin (ki insanların çoğunluğu böyledir) kendi rüyalarıyla ilgili yorumları, kendi yorumlarıdır. Kendi kişisel yorumları da kendi bilgileri, görgüleri, ufukları kadardır ve bu kişilerin söyledikleri veya anladıkları, Allah ve Rasulü’nün (rüyada veya herkesin ulaşabileceği mevcut metinlerde, yani ayet ve hadislerde) asıl kastettikleri şeyler olmayabilir, hatta olmama ihtimali daha yüksektir.
Bir başka önemli husus: Efendimiz’i (sav) bırakın rüyada görmeyi, gerçek hayatta, yakazaten, kanlı canlı bizzat görseniz dahi Efendimiz’in bu varlığı O’nun velayetiyle ve bir cins keramet olacaktır. Bu nedenle de bu görme esnasında görülecek şeyler ve söylenecek olanlar, Efendimiz’in peygamberliği döneminde söylediklerinin hiçbirini nakzedemez. Yani mesela Efendimiz (sav) yakazaten görüldüğü bir esnada “Namaz bundan sonra 4 vakittir.” dese bu geçerli olmaz. Çünkü velayeten söylenenler nübüvveten söylenenleri ortadan kaldırmaz.
Evet, insanların çoğu Efendimiz’i (sav) değil Efendimiz zannettikleri kişileri görürler. Bunun yanında yine çoğu insan olayları değerlendirirken kendi nazarlarıyla, kendi bakış açılarıyla ve kendi hayalleriyle değerlendirirler. Örneğin, her ikisiyle de samimi olduğunuz iki ticari ortak veya iki eş arasındaki bir tartışmadan sonra bu kişilerin her ikisini de dinlerseniz olayları nasıl kendilerine göre ve kendi açılarından değerlendirdiklerini, her ikisinin de farklı yorumlarda bulunduklarını hayretle görürsünüz veya görmüşsünüzdür. Her iki tarafın da kendi beklentileri, hayalleri, karşı taraftan şikayetleri, söylenenleri yorumlamaları farklı farklıdır. Bu nedenle diğer tüm maddeler doğru olsa da rüyayı gören kişi böyle bir nazar engeline sahip değilse, yani olayları yorumlamada kendi kişisel bakış açısını ve ufkunu aşamamış ise, gördüklerini de kendi bakış açısına, kendi algı dünyasına, kendi ufkuna göre yorumlayacaktır.
Örneğin, dünya şartları içerisinde bir süredir çeşitli sıkıntılar altında yaşayan birisi rüyasında veya yakazaten Efendimiz’i (sav) (veya sevdiği bir insanı) görse ve Efendimiz rüyasında ona "Senin sıkıntın 3 sene içinde bitecek." dese, o zat, aceleci, sorunların hemen bitmesini isteyen birisi ise o 3 seneyi 3 ay olarak anlayacak, öyle duyacaktır ve o şekilde yorumlayacak bir şeyler mutlaka bulacaktır.
Ya da örneğin bir Kur’an kursu hocası bir yandan bir grup talebeye Kur’an dersi vermektedir. Diğer yandan da zihni dünyası siyasetle ve dünyevi sorunlarla aşırı meşguldür. Rüyasında Efendimiz (sav) gelip dese ki “Bu çocuklar 2 yıl içinde gayet verimli bir hale gelecekler...” Bu sözler aslında o Kur’an kursu hocasının ders okuttuğu talebelerinin 2 yıl içinde namaz kalitelerinin artacağı, infak şuuruna erişecekleri, onlara dua kapılarının açılacağı gibi anlamlara gelmektedir ancak o zat, siyasetle ve dünyevi gündemle meşgul olan zihniyle bu sözleri “Ülke 2 sene içinde kurtulacak, krizler 2 sene içinde bitecek.” şeklinde anlayacaktır.
Not: Yazının devamı internet sitemizde yarın yayımlanacaktır.
1 ) Friedrich Nietzsche, Böyle Buyurdu Zerdüşt, çev. A. Turan Oflazoğlu, Cem Yayınevi.
2 ) https://kurantime.com/hadisleri-dogru-anlamak-ve-yorumlamak-tek-parca
3 ) Buhari, Tabir, 10, Müslim, Rüya 10
4 ) Yusuf, 4
5 ) Yusuf, 43
6 ) Saffat, 102
7 ) Fetih, 27
8 ) Saffat, 105
9 ) Fususu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, Muhyiddin Arabi. Tercüme ve Şerh: Ahmed Avni Konuk. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. 1. Cilt. 441, 442.