Ebced ve Cifir İslami midir?

Soru: Ebcet ve Cifir hesaplarının kaynakları nereye dayanıyor? Efendimiz(sallallahu aleyhi vesellem) bunlardan bahsetmiş veya faydalanmış mıdır? Yahudiler'de de bulunan harflere rakam vererek tarihler bulma olayının ebcet ve cifir hesapları ile bağlantısı var mıdır?

Cevap: İnsanlık ilk yazıya, her kavramın resmini çizerek başladı. İlk defa, 3500 yıl kadar önce, bir semitik kavim olan (yani Yahudi ve Araplarla akraba) Fenikeliler, Mısır hiyerogliflerini esas alarak; çizilen sembollerle kavramları değil sesleri ifade etmeyi keşfetti. Bu sistemin gelişmesi ile alfabeler oluştu. ₍₁₎

Mesela, Mısır dilinde öküz, alef demekti ve ‘alef’; bir öküz başı ile resmediliyordu. Bu resim sadeleştirilip “a” sesi için kullanıldı, adı da “alef” kaldı. Ev, “bet” demekti ve sembolik bir ev resmi idi, “b” sesi için bu simge kullanıldı. ₍₂₎

İlk alfabe sıralaması “alef, bet, gimel (cim), dalet (dal)" idi. Genel olarak harflerin sıralaması tüm alfabelere de bu şekilde yansıdı; Grek alfabesi (alfa, beta, gama, delta); Latin alfabesi (A, B, C, D); Arap alfabesinin orijinal sıralaması da (elif, be, cim, dal) şeklinde başlıyordu ve bu harfler bir kelime imiş gibi okunduğunda “ebced”= ” ابجد” olur.

Efendimiz(sallallahu aleyhi vesellem) zamanında da sıra bahsettiğimiz gibiydi. Yüzyıllar sonra öğrenim kolaylığı için benzer şekiller yan yana getirilip bugünkü sıraya konuldu.

İşin diğer kısmına gelince , bildiğimiz haliyle rakamlar ve basamaklı sayı yazma kavramları yazının ortaya çıkmasından çok sonra, önce Hindistan'da geliştirildi; miladi 10. yüzyıl civarında da önce Müslümanlar sonra Avrupalılar kullanmaya başladı. O yüzden (0, 1,..9) rakamlarına “arabic numerals” denilir.

Yani MS 1000’li tarihlere kadar sayıları yazacak bir sistem yoktu. O yüzden alfabe harflerine 1..9; 10..90; 100.. şeklinde sayısal değerler verildi. Ebcet hesabı denen şeyin ortaya çıkması bundan ibarettir ve tamamen tarihin içinde, hiçbir dini yönü olmadan kullanılmaya başlamıştır.
 

Yahudilerin elinde “Tanrının bizzat sözü” kabul ettikleri bir metin vardı. Ve bu metindeki harflerin sayısal değerlerinin de bir anlam ifade ettiğini düşündüler. “Madem ilahi kelamdır, her açıdan kıymetlidir” diye baktılar. O açıdan ebcedi dini amaçlarla ilk kullananlar Yahudilerdir. ₍₃₎
 

Hadis kitaplarında değil de tarih kitaplarında geçen yani çok sahih olmayabilecek bir rivayet şöyledir:

Efendimiz'in(sallallahu aleyhi vesellem) Bakara suresinin başını okuduğunu duyan bir Yahudi bilgini der ki: “elif (1) lam(30) mim (40) toplam 71 eder ebcede göre, böyle kısa ömürlü bir dine girilmez”. Efendimiz(sallallahu aleyhi vesellem) de “bana gelen başka ayetler de var böyle” deyip, diğer huruf-u mukataa ile başlayan süreleri okuyunca; Yahudi bilgin “bu iş karıştı” deyip (tabiri caizse bozulup) gider. ₍₄₎

Bu rivayeti iki turlu değerlendirenler olmuş:

1. Efendimiz(sallallahu aleyhi vesellem) ciddiye alıp cevap verdi, demek ki ebcet hesabına göre bir şeyler çıkarmanın bir aslı var denilmiş.

2. Efendimiz(aleyhisselatü vesselam) o yahudi ile tartışmayıp onu kendi iddiası üzerinden susturdu. Cevabın, yanlış bile olsa, soran kişinin varsayımlarına göre verilmesi caizdir. Bu vaka bir şeye delil olmaz denilmiş.

Bununla birlikte altını tekrar çizmek isteriz ki, bu rivayetin sıhhat seviyesi çok yüksek değildir.

İbni Arabî (ra), Said Nursi (ra) gibi bazı büyükler ilk görüşü esas almış. ₍₅₎ Böyle büyük insanlara hürmetimiz çok yüksek olmakla birlikte, ebcet kullanarak gaybî haber verme meselesi de, zor iştir. Manevi yönlerinin kuvvetli olmasıyla onların bu tarz çıkarımlarda bulunması her yapılan ebcet hesabının doğru olacağı, herkesin de ebcet ve cifir ilmini layıkıyla kullanabileceği anlamına gelmez. Ayrıca bu konular keramet olduğu için, tevil gerekir ve kesin ilim ifade etmez.

_{1- Ayrıntılı bilgi için bkz https://tr.wikipedia.org/wiki/Fenike_alfabesi}

_{2- Ayrıntılı bilgi ve diğer harfler için bkz https://islamansiklopedisi.org.tr/harf--alfabe}

_{3-https://en.wikipedia.org/wiki/Gematria}

_{4-Taberî, I/93; Beydâvî, I/37; İbn Cüzeyy, et-Teshil li Ulumi’t-Tenzîl, 35; Suyûtî, İtkan, 2/13; ed-Durru'l-Mensûr, 1/23}

_{5-Örnek olarak bkz ; Sikke-i Tasdik-i Gaybi kitabı, Bediüzzaman ; Eş-Şeceretü’n-Numaniyye fi’d-Devlet-i Osmaniyye, İbni Arabi}