Kabil, primatlar ve ölüleri gömme

Soru: Bazı primat veya maymun türlerinde ölülerini gömme adeti olduğu bilinmektedir. Bu türler bile ölülerini gömdüğüne göre, nasıl olup da Hz. Âdem’in oğullarından biri kardeşini öldürmesi sonrasında ölüsünü gömmeyi akıl edememiş de bir kuştan bunu öğrenmiştir? 

Cevap: Öncelikle birbirine paralel olarak işlenen bilgilerin her zaman aynı şeyden bahsetmediğini unutmamak gerek. Kur’an’da verilen örnekte kargaların ölülerini gömmelerinden bahsedilmektedir. “Derken Allah, kardeşinin cesedini nasıl örteceğini göstermesi için yeri eşen bir karga gönderdi. Kabil: “Yazıklar olsun bana! Şu karga kadar bile olup da kardeşimin cesedini örtemedim!” dedi ve pişmanlığa düşenlerden oldu.” ⁽¹⁾

Oysa sadece kargalarda değil karınca, arı gibi başka canlılarda da ölü gömme veya ölü arkasından yas tutma gibi davranışlar görülmektedir. Bize göre daha primitif canlılarda da bu tip davranışlara rastlamak mümkündür.

Diğer yandan ölü gömme, yas törenleri gibi kültürel unsurlar her zaman ve her durumda tamamıyla ve birebir gelecek kuşaklara aktarılıyor değildir. Kuşaklar arası aktarımlarda bazen eklemeler bazen de çıkarmalar görülebilmektedir. Çünkü bunlar genlere kodlanmış davranışlar değil kültürel davranışlardır ve zamanla unutulabilir, başkalaşabilir veya dönüşebilirler.

Ayrıca bu tip konulara dair antropolojik çalışmaların sonuçları genellikle kültürel unsurların ve davranışların yorumuna dayandığı için her zaman doğruyu ve gerçeği yansıtmayabilmektedir. 

Son olarak ilgili ayette Kur’an, öldüren kardeşin ölüyü gömmeye dair hiçbir şey bilmediğini kesin bir şekilde söylüyor değildir. Ayetten böyle bir sonucu, yani Kabil’in bir ölüyü ne yapacağına dair hiçbir fikri olmadığı sonucunu sadece kişisel bir yorum olarak çıkarabiliriz, ki bazı tefsirler de bu görüştedir. Ancak Kur’an, Kabil’in ölen kişinin cesedini gömmeyi bilmediğini söylüyor değildir. Kabil’in orada gerçekleştirdiği cinayetten sonra bir cins şok yaşamış olması daha makul görünmektedir. Şok hâlindeki kişiler, bildikleri şeyleri de unutabilirler. Kabil, daha sonra karganın yeri eşelemesini görmüş, aklı başına gelmiş ve normal bilinç durumuna dönmüştür. Kendi hayatlarımızda da bir çeşit şok durumu yaşayınca önceden bildiğimiz en basit şeyleri bile düşünemediğimize dair pek çok örnek hatırlayabiliriz.

_{1 ) Maide, 31}