Kur'an'da geçen ehli kitapla ilgili ayetler | 2. Kısım
Not: Bu yazı "Kur'an'da geçen ehli kitapla ilgili ayetler" başlıklı yazı dizisinin ikinci yazısıdır. Serinin ilk yazısını buradan okuyabilirsiniz.
Müşrik ve Ehl-i Kitaba Farklı Yaklaşımlar
Kur’an’da müşriklere değil de ehl-i kitaba yaşam hakkının tanınması, şirkin her türlüsünün Arap yarımadasından silinmeye çalışılması, bu minvalde örneğin putların kırılması, müşriklerin harem bölgesine girişlerinin yasaklanması ancak bunun yanında ehl-i kitabın mabetlerine veya kutsallarına dokunulmaması, kendileriyle zımmi hukukuna göre bir arada yaşanılması göstermektedir ki: Şirkten ve müşriklerden hayır adına herhangi bir şey çıkmayacaktır. Ama ehl-i kitaptan hem insanlık adına hem de gelecekte muhtemel ihtidalar ile İslam adına hayırlar çıkabilecektir. Bu nedenle Allah Kur’an’da ehl-i kitabın hayır üzere olan bir bölümü olduğunu açıkça beyan buyurmuş, hatta müminlere sevgi bakımından en yakın olanların nasraniler/hristiyanlar olduğunu söylemiş, bu yakınlığın sebebini de hristiyanlar içinde ilim ve ibadetle meşgul olan, gurur ve kibirden uzak rahiplerin varlığı olarak göstermiştir.1
Sonuç olarak demek ki ehl-i kitap dediğimiz kişi ve gruplar arasında hayırlı insanlar vardır ve bu insanlar bizzat Kur’an tarafından övülmüştür. Çünkü onlar da Allah Teala’nın gönderdiği vahye tabi olduklarını düşünmekte ve öyle inanmaktadırlar. Evet, o vahyin bir kısmı tahrif edilmiştir ancak tahrif olmayan kısımları da mevcuttur. Demek ki tahrif olmamış vahye de tabiidirler. Bu tabi oluşlarıyla o insanların bir kıymetlerinin olması akıldan ve hikmetten uzak değildir.
Kur’an ve sünnetin bir konuyu değerlendirmede hüküm verirken insanlara kazandırmaya çalıştığı bakış açısına göre yüz kişinin bulunduğu bir gemide doksan dokuz cani olsa, sadece bir tane masum bulunsa o gemi batırılamaz. O hâlde İncil veya Tevrat ne kadar tahrif edilmiş olursa olsun, içlerinde tahrif edilmemiş ayetlerin bulunması o kitapların mensubu olanların yollarının yüzde yüz batıl olmadığını gösterir. O hâlde Kur’an, ehl-i kitabın tabi olduğu bir kısım hakikatlerin hatırına onları diğer gayrimüslimler arasında ayrıcalıklı bir yere koymuştur diyebiliriz.
Müslüman Çoğunluğun Bakış Açısı Problemi
Bu gerçekler ortalama dindarların özellikle mutaassıp olanlarına ters gelebilir. Çünkü ortalama Müslümanların belki büyük bir kısmı dini doğrudan doğruya Kur’an ve sünnetten değil, geleneğin içinden öğrenmektedirler. O gelenek de saf Kur’an ve sünnetin inşa ettiği bir gelenek değildir maalesef. Bu geleneğin içinde Kur’an ve sünnetin zahirinin yanında insanların kişisel zaafları, bireysel bakış açıları ve yorumları, toplumsal değer yargıları ve kültürel kodlar fazlasıyla yer almaktadır. “Hilalle haçın kavgası”, “Lanetlenmiş Yahudiler” gibi kavramlar genel bir anlayış hâlini almış, siyasi ve tarihi olaylar Kur’an ve sünnetin hakikatlerine bazen ince bazen kalın perdeler çekebilmiştir.
Ortalama klasik bir dindarın sabit fikri şudur: Bir insan “La ilahe illallah Muhammedün Rasulullah” dese, sonra büyük günahlar da işlese, insanlığa hiçbir faydası olmasa, çevresine zararları dokunan birisi de olsa sonunda cennetliktir. Ancak bir insan Hristiyan ise, milyonlarca insanın hayatını kurtaracak bir aşı keşfetmiş de olsa, sözünde duran, hayatında yalan konuşmayan, kendisine emanet edilenlere ihanet etmeyen birisi de olsa hem bireysel hem toplumsal hayatında ahlaklı, faydalı bir insan da olsa sonunda cehennemliktir.
Bu düşünce Kur’an ve sünnette karşılığının olmaması ve kendi içinde de abes olması nedeniyle hem müslüman dindarlara hem de temiz vicdanlara ters gelmektedir.
Çünkü iman, her ne kadar mahiyeti itibariyle gözlemlenemese, kalbe ait bir hâl olsa da insanın sîretinde ve suretinde kendini belli eden, hissettiren bir hâldir.
Efendimiz’in (sas) “Müslüman” ve “Mümin” tanımları açıktır. Hadis-i şerifte;
“Müslüman, dilinden ve elinden diğer Müslümanların selamette olduğu kimsedir. Mümin de insanların canları ve malları konusunda kendisinden emin oldukları kimsedir.”2
Bırakın bütün insanları, Müslümanların bile “Bu insanın sağı solu belli olmaz, bize zarar verebilir.” dediği bir insanın sırf lafzen “La ilahe illallah” demesi, bu kelimeyi söylemesinin takdiri ahiret itibariyle bize ait olmasa da dünya hayatıyla ilgili bazı fikirler vermektedir. Bu insanın üzerinde Allah’a imanın getirdiği bir letafet, sükûnet ve sekine yoksa; bu insan eşine, çocuklarına, komşularına ve iş arkadaşlarına kötü davranıyorsa o insanda imanın kazandırması beklenen ahlak da görülmüyor demektir. Bu durumda imanın o insan üzerindeki tesiriyle ilgili olumlu bir şey söylemek elbette mümkün değildir. Böyle bir insanın dünyevi hayat itibariyle ahlaklı, dürüst, güvenilir bir gayrimüslimden daha hayırlı olduğu da söylenemez. Ahiret hâllerini ise sadece Allah bilir, o noktada bizim bir hüküm vermemiz mümkün olmadığı gibi caiz de değildir.
Zaten Efendimiz’in (sas) hayatı incelendiğinde Onun Müslüman olmayanlara da gayet insani yaklaştığı; değil ehl-i kitap, müşrik bir insanın bile hayırlı yönlerinin bulunabileceğini ve onlara o şekilde davranılması gerektiğini öğrettiği görülecektir. Örneğin Mut’im bin Adî müşrik olarak ölmüş bir insandır. Ancak ölümü müşrik Mekkeliler kadar Müslüman Medinelileri de üzmüştür. Çünkü Mut’im, Taif dönüşü Efendimiz’i (sas) himayesine almış, müminlere Mekke’de uygulanan boykotun kaldırılması için çalışmış, Efendimiz’in (sas) hicretten önce Medinelilerle gizlice görüştüğü Akabe toplantısından sonra Medine’ye dönüşte Mekkelilerin yakalayıp götürdükleri Hazrec kabilesi reisi Sad bin Ubade’yi kurtarmış,3 kısacası Efendimiz’e (sas) ve Müslümanlara çokça faydası dokunmuş bir insandır. Görünürde iman etmemesi biz Müslümanlar için de öfke değil ancak hüzün vesilesi olabilir. Nitekim o dönemin Müslümanları bu insanın ölümüne üzülmüş, hatta peygamber şairi Hassan bin Sabit (ra) ölümünün ardından bir mersiye (ağıt) okumuştur.4 Bedir esirlerinin serbest bırakılması için Mekkelilerin Medine’ye gönderdikleri heyette Mutim’in oğlu Cübeyr de yer almaktadır. Efendimiz de (sas) Mutim’e olan minnettarlığını ifade etmiş ve “Mut’im yaşasaydı ve esirlerin salınmasını isteseydi onların tamamını serbest bırakırdım.” demiştir ki bu Efendimiz’in (sas) vefasını, insanlara karşı yaklaşımını gösteren parlak bir delildir.5
Görüldüğü üzere bir insanın müşrik veya ehl-i kitap olması o insanın iyi özelliklerinin, olumlu davranışlarının takdir edilmesine engel teşkil etmemektedir. Efendimiz (sas) böyle davranmamış, bizden de böyle davranmamızı istememiştir. Demek ki bu konuda İslam ahlakının esası, bir insanın olumlu ve olumsuz yönlerinin ayırt edilmesi, olumsuz yönlerinin ahirete müteallik olması hâlinde o özelliklerin “Din gününün Mâliki”6 olan Allah Teala’ya havale edilmesi, kişinin ahiretteki akıbeti hakkında hüküm verme anlamına gelecek küstahlıklara girilmemesi, dünya hayatında o insanların iyiliklerine karşı vefalı olunması, hayırlı yönlerinin zikredilmesinden çekinilmemesidir.
Ancak büyük kalabalıklar nüansları sevmezler. Ayrım yapmaktan, 1 ve 0 arasındaki değerleri de hesaba katmaktan hoşlanmazlar. Bir ve sıfır durumlarını slogan haline getirmeyi ve hamaset konuşmalarını çok severler. Politikacılar da toplumlarını kendi etraflarında birleştirmek için düşmanlaştırmayı, kutuplaştırmayı bir silah olarak kullanırlar. Bu nedenle Hristiyan veya Yahudi bir lider için Müslümanlar iflah olmaz barbarlar olarak lanse edilebileceği gibi Müslüman bir lider için de Hristiyanlar ve Yahudiler nerede görülürse yok edilmeleri gereken düşmanlar olarak gösterilebilir. Halkların büyük çoğunluğu bu politikalara sahip çıkabilir. Toplum üzerinde etkili olan akademisyenler, gazeteciler, iş adamları hatta din adamları da bu politikalardan faydalanmak isteyebilir. Böylece dünya çapında düşmanlıklar, gereksiz rekabetler çoğalabilir. Bu noktada akıllı, insaflı ve ciddi insanların bu çağda ateizm akımına veya dine karşı umumi bir lakaytlık belasına karşı Müslüman, Hristiyan ve Yahudi dindarlarının en azından muvakkaten birlikte projeler oluşturup ortak hareket edebilmeleri gibi düşünceler marjinal görünebilir ve hedefine de ulaşmayabilir.
Ancak her şeye rağmen Kur’an’ın açık ayetleri, Efendimiz’in (sas) hadisleri ile davranışları ve tarihi tecrübe bize göstermektedir ki; özellikle dünyanın küresel bir köy haline geldiği bu çağda ehl-i kitap olarak isimlendirilen insanlarla da, ateizm akımına kapılmış olanlarla da, kendilerine Müslüman dedikleri hâlde imanın ve teslimiyetin bir emaresine sahip olmayanlarla da bir arada yaşamanın yollarını aramaktan başka bir şansımız yoktur. Allah Teala’dan razı olacağı bu yolları bize göstermesini diler ve dileniriz.
1 ) Maide, 82
2 ) Buhari, İman, 4; Müslim, İman, 65
3 ) İbn Sad, c. 1, s. 173
4 ) İbn Hişam, c. 2, s. 232
5 ) Buhari, Farzul Humus, 16; Müsned, IV, 80
6 ) Fatiha, 4