Sahih hadis
Soru: Sahih hadis nedir? Sahih hadislerin hepsine Peygamberimiz'in (sav) ağzından çıkmış gibi güvenebilir miyiz?
Cevap: Klasik sahih hadis tanımı “Adâlet ve zabt sahibi ravilerin muttasıl bir senedle rivayet ettikleri şâz ve illetli olmayan hadistir.” şeklindedir.
Bir hadis için “sahih” denmesi faydalı bir ölçü olsa da kâfi bir ölçü değildir. Çünkü:
1. Mevcut geleneksel hadis ilmine göre hadis rivayetleri sadece senet açısından yani;
1) ravilerin birbirlerini görüp görmedikleri, birbirlerinden ilim alıp almadıkları,
2) hafızalarının sağlamlığı,
3) yalancı olup olmadıkları açısından incelenir.
Bu inceleme açıları gerekli olmakla beraber yeterli değillerdir. Hadis ravisinin “kasıtlı yalanları” kontrol edilmekte ama yanlış anlamaları kontrol edilememektedir.
2. İlk madde bağlamında önemli bir husus şudur: Sahabe yalan söylemez, ama yanlış anlayabilir.
Mesela Hz. Enes, genç bir çocukken ve Efendimiz'in (sav) emir eri ve kişisel hizmetçisi durumunda iken şahit olduğu bir vakayı şöyle anlatmıştır: “Efendimiz (sav) bir gece tüm eşlerini ziyaret etti; hepsiyle ilişkiye girdi; sonunda tek defa gusletti”.(1) Hz Enes’in Efendimiz'in (sav) eşlerinin odalarına teker teker girdiğini görmesi mümkündür, bu konuda yalan söylemez. Ama Efendimiz'in (sav) içerde ne yaptığını bilmesi mümkün değildir. Hadisin o kısmı sadece Hz. Enes’in zannıdır. Üstelik kendisi o zaman çocuk sayılacak kadar genç (ve bekar) birisidir. İşte buna benzer bazı doğru olmayan veya olmayabilecek şeyler de sahih hadislerin içinde yer almaktadır.
3. Bu çerçevede, bilhassa alim kişilerin, yani çok konuda çok şey anlatmış kişilerin; ister sahabe, ister tabiin, ister sonrakilerden olsun; rivayetlerinde şu problem yer almaktadır: Efendimiz'in (sav) sözleri haricinde anlattıkları şeylerin de “Efendimiz(sav) söyledi.” zannedilip aktarıldığı olmuştur.
Aslında dikkatli bir inceleme ile bunları ayırmak mümkündür. Ama böyle çalışmalar ya tam yapılmamışlar ya da pek meşhur olmamışlardır. Senedi sahih olduğu halde aklımıza yatmayan çoğu hadis, bu gruptadır. Yani aslında onları Efendimiz (sav) söylememiştir. İsrailiyattan ve Arap kültürünün hikaye ve atasözlerinden bu şekilde hadis zannedilen çok şey vardır.
4. Maalesef hadis ilmi de sübjektif bazı düşüncelerin tesirinde kalmıştır.
Mesela normalde çok dikkatli davranan bir hadis aliminin, sırf kendi hocalarından veya kendi mezhebinden diye, o kişilere ekstra güvenmesinin de etkisiyle aslında zayıf bazı kişileri sahih saydığı olmuştur. O yüzden bir hadis imamının bir hadisi sahih sayması, bazen yeterli olmamaktadır.
Bununla birlikte bir hadisi gerçekten Efendimiz'in (sav) söylediğini bilsek de bazı esasları göz ardı edersek konuyu yanlış anlayabiliriz. Bu konuya dair detaylı bilgiyi "Hadisleri Anlama Rehberi" isimli yazımızda bulabilirsiniz.
Yapılması gereken, hadis ilmini ve hadisleri; kaynaklara saygılı ama rasyonel biçimde yeniden ele almak ve derli toplu hadis derlemelerini ve yeni yorumları yazmaktır. Bu konuda Allah tüm Müslümanlara doğru olanı yapabilmeyi nasip etsin.
1 ) حَدَّثَنَا عَبْدُ الأَعْلَى بْنُ حَمَّادٍ، قَالَ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ زُرَيْعٍ، قَالَ حَدَّثَنَا سَعِيدٌ، عَنْ قَتَادَةَ، أَنَّ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ، حَدَّثَهُمْ أَنَّ نَبِيَّ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَطُوفُ عَلَى نِسَائِهِ فِي اللَّيْلَةِ الْوَاحِدَةِ، وَلَهُ يَوْمَئِذٍ تِسْعُ نِسْوَةٍ.
Narrated Anas bin Malik: The Prophet (ﷺ) used to visit all his wives in one night and he had nine wives at that time.
Sahih al-Bukhari 284
https://sunnah.com/bukhari:284